Tringëlloi befas zilja e celularit dhe më shkëputi dhunshëm nga kompjuteri, njëlloj si të më kishte zgjuar nga gjumi një këmbanë alarmi. Isha përqendruar i tëri në një tregim që shkruaja për Çamërinë dhe i zemëruar rrëmbeva aparatin për ta flakur tutje tryezës, mirëpo në një grimëherë më zunë sytë në ekranin e vockël emrin e telefonuesit dhe u përmbajta. Ishte Hyseni, i pari i miqve të mi. E përmblodha veten dhe sakaq buzëqesha. Patjetër më telefononte për të ndihmuar ndonjë nga të njohurit e tij të shumtë, që ma dërgonte enkas në Tiranë, me besimin se do t’ia zgjidhja problemin.
– Urdhëro i nderuar! Shëndeti mirë? As që diskutohet, – iu përgjigja kënaqësisht.
– Më njohe, ë?! Nuk më gjen gjë mua, jo. Vërtet na mbyti puna, po asaj i bëhet derman. Halleve s’ke ç’u bën, kur të zënë derën. Kanë halle njerëzit dhe ti e di se si e kam unë, nuk më zë më gjumi, kur më përplasen në derë dhe presin zgjidhje, sikur të jem kryetar bashkie i Sarandës, – psherëtiu si i pafuqishëm zëri i mikut.
– Do të bëhesh edhe kryetar bashkie, edhe më shumë, se e meriton. Nuk e ke shpërdoruar kurrë besimin e njerëzve, o Hysen, – ia ktheva gjallërisht si për t’i dhënë zemër, megjithëse e dija se ai është tip i pathyeshëm.
– Mor, leri komplimentet dhe shiko gjej mundësinë të ma ndihmosh një person që do vijë të të gjejë në emrin tim. Aman, të lutem, bëje si për mua…
– Llaf i mbaruar. Mos e vër në dyshim! – ia preva si kurdoherë i gatshëm për të mos ia prishur atij njeriu.
– Dhe dëgjo u bënë kohë pa ardhur këndej. Merr atë mikun tonë, Metin dhe na dil para vitit të ri. Jeni të ftuarit e mi, ju pres! – vazhdoi Hyseni me një ton sa miqësor dhe urdhërues.
– E kemi ndërmend, – ia ktheva me shaka.
– Mor, lere humorin ti dhe ashtu si të them unë. Bëji të fala edhe Metit. Ju pres! – bubulloi Hyseni dhe mbylli telefonin.
Mbeta një copëherë si në boshllëk, pa ditur ç’të bëja. Ia ktheva sytë ekranit të kompjuterit ku shquheshin radhët e shkrimit, por kuptova se nuk më thoshte zemra t’i ulja atë çast gishtat mbi tastierë. Se si ndihesha ashtu i turbullt mes të tashmes dhe të kaluarës. M’u kujtua rishtas Hyseni, një mik i rrallë për mua dhe aty për aty mendova se Zoti bën çudira. Qëllon ndonjëherë që të erret rruga e së ardhmes dhe i pashpresë mendon se ke humbur në ndonjë tunel qorr, për të vdekur i vetmuar në atë natë të zezë dëshpëruese, që nuk të shpie kund, kur befas të shfaqet pranë një njeri i mirë si Hyseni dhe, çuditërisht, diku tutje shkëlqen një dritë daljeje. Dijeni se është vullneti i Zotit me ju. Besojeni! Se kështu më ka ndodhur mua dikur… në rini…
Në ato vite të zymta, nën pushtetin e diktaturës komuniste, kisha humbur befas perspektivën e së ardhmes dhe më dukej se jetoja veç një natë të errët në trajtën e një tuneli të frikshëm, mbytës, pakrye. Më kishin cilësuar padrejtësisht si trashëgimtar të një familjeje të deklasuar, kundërshtare e pushtetit në fuqi. Kisha një xhaxha nacionalist të pushkatuar pa gjyq nga komunistët gjatë luftës antifashiste. Mjaftonte ky fakt dhe tërë traditat atdhetare të familjes sime i shumëzonin me zero. Mua më mohonin çdo të drejtë, vetëkuptohet, edhe të drejtën për të ndjekur universitetin, që e kisha aq për zemër, baras me jetën time. Më mbylleshin në hundë egërsisht të gjitha dyert. Ç’torturë! O Zot! Megjithëse i pa shpresë, me besim te Zoti, vendosa të mos dorëzohem. Fillova të shkruaj dhe të botoj tregime e artikuj publicistikë nëpër gazeta, sadoqë bashkëfshatarët komunistë më pengonin herë pas here me letrat e tyre anonime. Më ndalonin të drejtën e botimit në një gazetë, shkruaja në tjetrën. Luftoja. I palodhur.
Një natë pashë në ëndërr sikur ulliri i vogël i tharë, në cep të kopshtit përballë shtëpisë, kishte çelur befas një syth dhe prej tij ishte rritur një lastar. Në mëngjes vrapova në kopsht, mirëpo pashë vetëm trungthin pa jetë. Sidoqoftë parandjeva se një e mirë më priste. Në një formë a në një tjetër përpjekjet do të më shpërbleheshin.
Një natë tjetër pashë në ëndërr sikur u takova me një dërvish, si të njohur si të panjohur, flokë e mjekërbardhë, në një teqe vetëtitëse si edhe pamja e tij. Vrisja mendjen se ç’ishte ky dërvish dashamirës kur, ende pa kaluar shumë kohë, më njoftuan se më kërkonte Dritëroi, Kryetari i Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë. U bëra me krahë zogu. O Zot! Dritëroit i kishin pëlqyer tregimet e mia dhe më premtoi se do të më rekomandonte zyrtarisht pranë organeve të pushtetit për të vazhduar universitetin në degën e gjuhës dhe letërsisë shqipe. Po a do të më lejonin komunistët e fshatit?!… Zoti e di dhe unë në dorë të Zotit e lashë, pa harruar edhe këshillën e Naimit të madh në vargjet: “Punoni juve vetë, se dhe Unë do t’ju ndih, mos thoni duke ndenjur, ndihmona Perëndi”…
Koha më kalonte si në ethe duke shpresuar dhe pritur dritën e bardhë në fund të tunelit. Jetoja midis ëndrrave dhe zhgjëndrrave. Në një nga këto netë të ethshme e pashë veten sikur dola prej tunelit në një grykë midis dy maleve me pyje me drurë përherë të blertë. Nëpër atë grykë zgjatej një lëndinë me një bar të njomë të gjelbër si tërshëra e një hasëlli të shëndetshëm të rritur gati një pëllëmbë mbi tokë, ku kulloste një kalë i kuq i rrallë trupmadh, kalë ëndrrash, me frerë e zinxhirë të artë. Më mahniti pamja e kalit. Teksa e kundroja ashtu i nemitur, m’u shfaq përbri një burrë i hijshëm shtatmesatar rreth të dyzetave, me një fytyrë vezake simpatike, me flokë me onde, paksa të pahitura, krehur përpjetë, duke lënë zbuluar një ballë fisnik. Ishte një fytyrë dashamirëse, e vëmendshme, me një vështrim serioz të përkujdesshëm, që nuk të shqitej lehtë nga kujtesa. Një fytyrë që më bëhej se diku e kisha hasur apo do ta hasja për të mos u ndarë më prej saj. Teksa po e vështroja me kureshtje, ai burrë kapi zinxhirin tringëllues dhe ma zgjati duke më thënë se ishte kali im. Madje ende pa më prekur krahun lehtësisht dora e tij, e pashë veten fluturimthi, si pupël, në shpinë të kalit. Dhe zura të kalëroj ëndërrthi nëpër atë luginë të begatë.
Disa javë më vonë, një buzëmbrëmje vere, teksa shëtisnim me dajo Dulen në shëtitoren buzëdetit, ndiem një zë pas e larg. Dajua ktheu kokën vrikthi dhe gjithë entusiazëm shpërtheu:
– Ndalu se është Hyseni!
– Cili Hysen?! – u çudita unë dhe u tërhoqa për të shkëputur krahun nga kthetrat e dajos që më shtërngonin sikur do të më shtrydhnin edhe kockën.
– Ç’gazetar je ti, që nuk njeh Hysen Hysin, patriotin tonë, më të mirin e djemve çamë?! – bubulloi Dulja duke ma shtërnguar edhe më fort krahun.
– Ej, më vlen më shumë krahu, se ky farë Hyseni. Avash se ma dërrmove, – klitha tërë dhembje.
– Hajt, hajt se nuk të gjen gjë. Kur s’të ka gjetur gjer tani nga ato binatë e mëdha prej çeliku të bonifikimit, nuk të gjen më gjë, – m’u gërmush dajua i pakënaqur, megjithëse m’i hoqi kthetrat e panxhës së vet arushane.
Ndërsa po fërkoja krahun për të liruar muskujt e tkurrur nga dhimbja, pashë se po afrohej nxitimthi një fytyrë bronzato, që diku e kisha hasur, e krekosur në një kostum veror gri. Jaka e këmishës së bardhë e nxirrte më në pah pamjen e atij mesoburri shtatmesatar atleti.
– Që ta dish, Hyseni punon në komitetin e partisë së rrethit. Është i sektorit të edukimit. Se mos bësh të paditurin, mor budalla! – më hungëroi arithi në vesh dajua dhe ndërkohë i doli përpara mikut dhe i zgjati dorën gjithë përulje e përnderim.
– Hysen, ky është nipi im, gazetari, të kam folur më duket, – më paraqiti i qeshur dajua, ndërkaq në një grimëherë arriti të ma hidhte një vështrim kërcënues, ashtu si pakuptuar.
Desha s’desha u buzëqesha dhe i zgjata dorën.
– E kush nuk e njeh gazetarin nëpërmjet shkrimeve. Një gazetar kemi ne, të anëve tona, – deklaroi Hyseni teksa më shtërngoi dorën burrërisht.
Edhe atë vështrim tejet të zgjuar e përkujdesës, që dukej se buronte jo vetëm nga sytë, po nga çdo cep i asaj fytyre të shëndetshme, të pjekur në diell, sa serioze dhe miqësore, sa rinore dhe e moçme, diku e kisha takuar, megjithatë nuk isha në gjendje ta sillja ndërmend në atë çast. Zëri i tij melodioz i pastër i thekshëm, me një eho të lehtë, sikur ishte një përpunim i qëllimtë i një spektri të tërë zërash, me synimin për të arritur një muzikalitet të pëlqyeshëm për veshët e njerëzve të lodhur nga jeta. Flokët lehtësisht të valëzuara, si të krehura njëherë e përgjithmonë, paksa të pahitura në gri, si kostumi, zbulonin një ballë me ca rrudha mendimesh gati të padukshme. Ishte njeri i veçantë: edhe binte edhe nuk binte në sy apo më saktë shfaqej nga padukshmëria dhe të bënte përshtypjen e duhur në çastin e duhur. Ky ishte Hyseni i rrokur ashtu shkaras mençurisht.
Biseduam një copë herë, midis të tjerash edhe për problemet e mia, duke shëtitur buzë detit të përflakur nga rrezet e diellit, që tashmë ishte shndërruar në një balon të përgjakur, që po e përpinin ujërat në thellësitë e tyre. I tregova për ndihmën që do të më jepte Dritëroi, vetëkuptohet, po të mos haste në kundërshtimin e organizatës bazë të partisë të fshatit tim. Ajo organizatë tashmë ishte shndërruar në një përbindësh të frikshëm për mua. Kishte zaptuar rrugën që më çonte në universitet dhe, sa herë që unë përpiqesha për të kaluar, më gllabëronte nga një copë të qenies, ashtu siç i përlanë Odiseut Shkilla dhe Karibda tërë shokët, me gjithë anije. Hyseni qeshi me të madhe dhe premtoi se do ta zbuste ai përbindëshin e fshatit tim, mjaft që Dritëroi të dërgonte një rekomandim në Komitetin e Partisë.
Unë shtanga pa arritur ta besoj dot. Kisha dëgjuar se ata të Komitetit të Partisë kurrsesi nuk u hynin telasheve të tilla, sepse ishte njëlloj si t’i hyje detit më këmbë. Komunistët e bazës nuk ta përtonin, mblidheshin dhe tërë pakënaqësitë e tyre ia parashtronin nëpër letra të Parit të Partisë, atje në Tiranë dhe ai të fshinte me një të rënë të lapsit. E cili do të guxonte të rrezikonte kokën e vet, qoftë edhe për një talent si puna ime?! Hyseni përsëri qeshi me ngurrimin tim dhe më siguroi se ai tashmë ishte bërë ekspert në zbutjen e përbindëshave. Nuk e kishte për herë të parë. Askush nuk kishte të mirë nga të tillë gogolë. As Partia. Madje sjellja agresive e organizatës bazë ndaj meje ishte qëndrim sektar, sipas termave të Partisë, domethënë fanatik, i njëanshëm, i ngushtë, i padrejtë, i dëmshëm për të dyja palët, me një fjalë i dënueshëm, po ta analizoje hollë-hollë. A nuk ishte gjyshi im atdhetar i zjarrtë demokrat, i dënuar dikur si kundërshtar i Mbretit? A nuk ishte shtëpia ime bazë e Luftës kundër pushtuesve fashistë? A nuk ishin vënë pasuritë e saj në shërbim të partizanëve? A nuk ishte babai im ndër të parët mësues, që ndihmoi për shmangien e analfabetizmit të shqiptarëve, derisa vdiq? Para gjithë këtyre fakteve nuk ngrinte ndonjë peshë të madhe problemi i xhaxhait tim të pushkatuar. Kjo ishte e vërteta. Prandaj, qoftë ai, Hyseni, qoftë dikush tjetër nuk kishte pse të trembej nga kthetrat e përbindshit. Duhej thjesht dëshira e mirë dhe kurajua për t’u përballur me të. Kështu ndihmohej edhe personi, edhe Partia, arsyetoi Hyseni, i cili ishte në dijeni të gjendjes sime.
Unë tunda kokën në shenjë falënderimi, por thellë vetes nuk mund ta besoja. Isha përpjekur disa herë ta kaloja përbindshin dhe ende më dhimbnin tmerrësisht plagët e kafshimit. Madje ndihesha disi kënaqur që nuk më kishte kullufitur me gjithë rrecka. U ndamë. Ai duke qeshur dhe unë duke psherëtirë. Sidoqoftë njoha dikë që më simpatizonte nëpërmjet krijimtarisë letrare që kisha arritur të publikoj.
Kaluan disa muaj dhe çuditërisht ngjarjet rrodhën në dobinë time. Askush nuk e besonte, por Hyseni ia gjeti dermanin përbindshit, e zbuti që e zbuti, madje për mua e futi në kopshtin zoologjik, e arkivoi në ato kafazet e hekurta, që të mos mundte kurrë të më dëmtonte. O Zot! Tashmë e kisha kuptuar se njeriu i ëndrës, që më dhuroi kalin e kuq, ishte pikërisht ai, Hyseni, zbutësi i përbindshit…
Më në fund e pashë veten në universitet! Njerëz si Dritëroi dhe Hyseni, pavarësisht nga bindjet e tyre komuniste, ndoshta pa e kuptuar as vetë ata, ishin bërë shërbyes të Zotit, misionarë të tij dhe, si gjithë misionarët e përkushtuar ndaj bëmave të mira, më kishin shpëtuar jetën. Nuk do t’ua harroja kurrë. U isha mirënjohës në jetë të jetëve…
U shkëputa jo pa nostalgji nga rrjedha e kujtimeve, fika kompjuterin dhe dola për të gjetur mikun tim, Met Locin. Kishte qenë edhe ai një jetë të tërë drejtues i lartë në radhët e komunistëve. Veçse njerëzor si Dritëroi, Hyseni… Më kishte ndihmuar edhe ai në një moment të vështirë, pasi kisha mbaruar Universitetin dhe prisja të më punësonin në një nga gazetat kryesore të vendit. Përbindëshi se si kishte mundur të shqyente hekurat e kafazit dhe përsëri më kishte zënë udhën. Pra, edhe Meti i përkiste asaj kategorie komunistësh, që i ishin përkushtuar shpirtërisht zbutjes së përbindëshave me pamje njeriu. Tashmë gëzonte respektin e të gjithë spektrit politik, nga e majta në të djathtën ekstreme. Ishte drejtor i trajtimit të deputetëve në Kuvendin e Shqipërisë.
U nisëm tri ditë më vonë, në mesjavë. Rrugës për në Sarandë, Meti më kërkoi të dinte diçka më shumë për Hysenin. I tregova se si ai mbeti pa punë pas shembjes së sistemit komunist, mirëpo nuk e dha veten. Bleu një veturë dhe filloi të punonte taksist natë e ditë. Errej e gdhihej, hante e flinte në timon. E harroi familjen dhe e shndërroi taksinë në shtëpi. Bridhte tërë rrugët e Shqipërisë dhe të Greqisë, duke u shërbyer hallexhinjve, derisa mblodhi një sasi parash dhe bleu një furrë buke. Qyteti i Sarandës vuante nga mungesa e bukës. Ishin vitet e para të epokës së re kapitaliste dhe furra shtetërore ishte shkatërruar. Hyseni e kapi shpejt këtë situatë dhe u vu në shërbim të bashkëqytetarëve. Tani ai është një ndër biznesmenët më me emër të qytetit dhe e zgjeron gati çdo vit biznesin e vet. Ka kapital të vënë vërtet me djersë, jo si shumë të tjerë, nëpërmjet korrupsionit me tenderat publikë.
– Hajde, or trim, hajde! Vallahi, je burrë i zoti! – shpërtheu befas Meti, ende pa mbaruar unë rrëfimin për Hysenin.
Më erdhi për të qeshur. Kështu e kishte ai, valonte nga kënaqësia sa herë ndiente praninë e njerëzve të mirë rreth vetes. E përsëriste shpesh e më shpesh refrenin se nuk u thoshte më kot të gjithëve se unë isha burrë i zoti dhe më kishte mik për kokë të mikut, si jo kënd tjetër. Pra, e meritoja miqësinë e tij.
Ndërkaq Meti kishte filluar të këndonte nën zë këngën e Hajredin Pashës, shenjë që tregonte se humori dhe gjallëria e tij do të zgjasnin. Zakonisht ai rrinte i vranët dhe i vrazhdët në fytyrë dhe të jepte përshtypjen e një njeriu shpirtngrysur, të pashoqërueshëm. Mirëpo të gënjente kjo pamje, që ishte thjesht një maskë për të mbajtur sa më larg skotën e interesaxhinjve, që mundohen të nxjerrin dhjamë edhe nga pleshti, siç thotë një fjalë e urtë. Megjithatë tërë të njohurit e tij e dinin se kur ai fillonte të nëpërdhëmbte Hajredin Pashën e kishte shpirtin behar dhe mund të përfitoje shumë prej pushtetit që zotëronte.
– Vallahi, je burrë i zoti, or mik, dhe të kam shumë për zemër! – përsëriti Meti me zë të lartë dhe sakaq rifilloi këngën.
Qesha rishtas ndërkohë që u vura veshin vargjeve:
– Hajredin Pasha po shkon Radikës, hej ku janë këto malet e Dibrës…
Pasi të ngopej së kënduari Hajredin Pashën, e dija se, ashtu siç bënte edhe herë të tjera, patjetër do të zinte të recitonte strofa të tëra nga poezitë më të zgjedhura të poetëve më të mëdhenj të botës, duke filluar nga Homeri i lashtësisë e deri te Robert Bërnsi… Ishte i papërballueshëm në të recituar, megjithëse nuk ishte diplomuar as në arte e as në letërsi, por për agronomi. Madje mua më ngjallte një lloj zilie kjo aftësi e rrallë e tij për të thënë përmendësh copëza të tëra nga kryeveprat e poezisë botërore.
Dhe kështu ndodhi vërtet. Më zuri befas veshi vargje nga “Demoni” i Lermontovit. Pra, e kishte filluar me rusët. Marrosej për Pushkinin, Lermontovin dhe Eseninin. Më ngacmoi edhe mua ta ndiqja, në duet, por më rrihte mendja diku gjetkë atë çast. Meti tha se unë me shokë s’kishim të ndenjura për ta konkurruar atë, prandaj le të mjaftoheshim duke dëgjuar. Dhe vazhdoi oratorinë për qejfin e vet.
Udhëtonim drejt Jugut. Binte shpesh zilja e celularit. Ishte Hyseni që pyeste se ku ndodheshim. Meti habitej, madje dyshonte paksa në gjithë këtë përkushtim, ndërsa unë përkundrazi, mezi e prisja takimin me mikun tonë. As që e ndieja rrugën e gjatë, vende vende me asfalt të prishur, gjithë gropa, që dredhonte midis fshatrave të braktisur të Bregdetit rrëzë maleve të ashpra përballë blusë së Jonit, që dallgëzonte dufin e një dimri të përgjumur. Ajo përgjumje të hynte thellë në shpirt dhe të ngjallte trishtim për atë krahinë tashmë pa banorët e vet, të cilët familjarisht kishin mërguar në kurbet, veçanërisht në Greqi, për një jetesë më të mirë. Tek-tuk të zinte syri ndonjë të moshuar, që zvarriste i vetmuar pleqërinë e vet nëpër rrugët e shkreta, midis shtëpive bosh, gati gërmadha.
Nuk e di se si, por, teksa shihja se si era e detit valëzonte blerimin e pyllit të ullinjve pambarim, përtypja, si çimçakiz nëpër dhëmbë, vargjet e një kënge popullore çame: “Zunë yjet e rrallojnë, zunë kurbetllinjtë e shkojnë, jabanxhi në vend të huaj, gjashtë ditë duken një muaj”… Dhe më tej vargjet e një tjetër kënge: “ Në rrëzë të Kallamesë, shkojnë trimat e Moresë, korba nuk dolla t’i pyes, për atë qën e pabesë, në do vijë a në do vdesë. Po s’erdhi dhe këtë muaj, mollatë në gji s’ia ruaj”… Dhe ndihesha i trishtuar… Ndonjëherë edhe bosh… Ndoshta më dhembnin në shpirt braktisjet tragjike, gjysh pas gjyshi, të vendlindjes sime, ky shkretim i përjetshëm i shtëpive të saj, ndërsa shtëpitë e botës lulëzonin… Një lloj shkretimi i përdhunshëm, sedimenti i të cilit dalëngadalë ishte depozituar e ngurtësuar në trajtën e perlave përbrenda guackave të këngëve popullore… Dhe të tilla perla përbënin tashmë thesarin më të vyer të kulturës çame, e vetmja që i kishte shpëtuar masakrimit barbar grek.
Mbasdite vonë mbërritëm në qytetin e Sarandës. Ishte zbukuruar edhe më tepër me plot ndërtesa të reja turistike. Një diell i zbehur, si syri i të uriturit, vështronte mekur përmes reve, teksa po marramendej për t’u rrëzuar në detin e buzëmbrëmjes. Ndiheshim të lodhur dhe të uritur nga rruga e largët.
Tringëlloi prapë celulari.
– Jemi te sheshi i bashkisë, – iu përgjigja Hysenit, që më tha të prisnim se do të vinte pas pak, pasi ndodhej diku për një urgjencë.
– Mor, lere në punë të vet Hysenin dhe të zëmë një hotel buzë detit, – m’u drejtua Meti me një maskë të ngurtë në fytyrë, që e tregonte më të moshuar nga ç’ishte.
– Mos u merakos, or mik! Në një hotel të ngritur mbi kurriz të dallgëve do të të shpie, – e sigurova, megjithëse sikur më përfshiu edhe mua ajo lloj ngurtësie.
S’di pse, për një çast, dyshova në vonesën e tjetrit. Mos vallë po e ngatërronim me vizitën tonë të paralajmëruar? Mbase Hyseni kishte hallet e veta dhe nuk e kishte mundësinë për të na pritur, pavarësisht nga ftesa e bërë. Nuk drejtohej lehtë një fabrikë buke, që ushqente gjithë banorët e atij qyteti dhe të rrethinave. Mbase… Mbase… do të ishte më mirë të shikonim edhe ne punën tonë…
Ndërkaq u afruan dhe na përshëndetën shumë të njohur, djemtë e policisë që patrullonin aty rrotull dhe disa zyrtarë të qytetit. Mua sikur m’u shkri gjaku, nga një cipëz akulli që ndieja nëpër të. Na ftuan për kafe në barin aty pranë. Shkuam për të mos ua prishur. Ende pa u ulur, erdhi dhe Hyseni. U përqafua me Metin. Çudi, nuk kishte ndryshuar fare! Po ajo fytyrë e viteve të shkuara, veçse me disa thinja më shumë në tëmtha.
U rrokëm me njëri tjetrin të malluar dhe, të them të vërtetën, më erdhi turp nga vetja që dyshova sadopak në mirësinë e tij. Vura re se edhe Meti ndihej disi ngushtë, kur befas foli gjithë humor:
– Unë si komunist i vjetër gjithmonë bindem kur i shoh e i prek gjërat dhe, të them të vërtetën, pata dyshime për ftesën tuaj. Kujtova se ftesën në emrin tuaj e ka sajuar miku ynë, prandaj më duhet të bëj autokritikë. Apo jo Hysen se edhe ti komunist ke mbetur, me ç’kam dëgjuar dhe ne kritikën dhe autokritikën i kemi pas quajtur ilaçe që shëronin, – qeshte Meti.
– Komunist i pandreqshëm jam dhe s’luaj nga fjala, si gjithë komunistët, – ia priti po me të qeshur Hyseni. – Jeni të ftuarit e mi dhe pikë. Sa për vonesën, do të më falni, ashtu e kisha një hall, jua them më vonë…
Më vinte mirë tek dëgjoja humorin e kësaj bisede komuniste midis dy ish komunistëve. Ata që dikur ishin robër të një ideali, që zhgënjeu popuj të tërë, ashtu siç zhgënjejnë beduinët mirazhet e shkretëtirës, tashmë e mbanin përsipër thjesht si një relike atë nocion me aq ngarkesë humori sot, sa seriozisht dikur. Se në të vërtetë ishin më njerëzorë se njerëzorët, më demokratë se demokratët, që rrihnin gjoksin se i kishin sjellë përparimin Shqipërisë, pas shembjes së komunizmit. Jetonim vite të vështira, ende midis gërmadhave të komunizmit, mbi të cilat përpiqeshim të ndërtonim të ardhmen dhe kujtdo i shkaktonte një lloj alergjie fjala komunist. Veçanërisht mua. Se më kujtonte përbindshat. Megjithatë, kur e artikulonin buzët e dy miqve të mi, më shkaktonte vetëm humor. Jo, ata nuk kishin asgjë të përbashkët me përbindshat e të gjitha ngjyrave. Ishin thjesht zbutësit e tyre…
Makinat morën rrugën në të dalë të Sarandës, drejt grykëderdhjes së lumit Bistricë. Lamë pas asfaltin dhe nëpër një rrugëz të re, shtruar me çakëll të bardhë, çarë midis bregut të gurtë, zbritëm gjer përbri dallgëve, që vërviteshin si arinj të bardhë polarë. Përballë, në tarracat e krijuara nga thyerja e shkëmbenjve gjigandë të atij terreni të pjerrët, zbardhte, si dallgë e madhe e ngurtësuar, hoteli dykatësh i Nexhipit…

Jashtë ishte errur, kur zbritëm për të darkuar në restorant. Dëgjohej vetëm gumëzhima e dallgëve që kacafyteshin me shkëmbinjtë. Zgjata kokën në dritare. Edhe qielli ishte sterrë i zi, pa një yll, dhe të krijonte ndjesinë se nata përqark nuk ishte gjë tjetër veç pluhuri i zi i shkundur nga dallgëzimet e reve. Dukej sikur qiell e det ishin shndërruar tashmë në një kazan gjigand ku ziente stuhia, që po i turrej qytetit. Në pak minuta një shtërngatë e tërbuar breshëri sulmoi furishëm ndërtesën. Xhamat trokëllinin marrëzisht. Shtanga një çast sa i mahnitur dhe i druajtur prej atij misteri të papritur. Më dukej vetja si brenda një guaske, që e kishin përpirë vorbullat detare dhe e mbllaçisnin për ta përtypur me nofullat e veta. Ia behën edhe rrufetë me ato blicet marramendëse, që dukej sikur po fotografonin fundin tonë, nën daullet e bubullimave.
– Moti ka punën e vet, ne tonën. Gëzuar! Ju lumshin këmbët që erdhët! – thirri gazmor Hyseni.
Tryeza ishte shtruar me lloj lloj prodhimesh deti, si për miqtë më të mirë. Në një grimëherë përfytyrova mërinë e detit, që na hidhte male ujërash përsipër, vetëm se i kishim vjelur, pa e pyetur, atë gosti dhe më erdhi për të qeshur. U ula dhe për inat të tallazeve, që gjëmonin e stërkalnin xhamat, përplasa gotën me verë Delvine me gotat e miqve për të krijuar një stuhi gëzimi.
Befas u fikën dritat, që ngjallën piskama pakënaqësie nëpër errësirë. Me sa duket dufi i motit ishte shumë i fuqishëm dhe rrjedha e entuziazmit, që ciklonte tryezën tonë, nuk e zbuste dot.
Nexhipi, që, për respekt të miqve të largët, na shërbente vetë, nxitoi dhe ndezi gjeneratorin. Ndriçimi elektrik e zboi sakaq errësirën dhe risolli gjallërinë e mëparshme. Hysenit, pas darkës, iu desh të ikte për të shmangur ndonjë avari në fabrikën e bukës, nga ajo ndërprerje energjie.
Vazhduam me kafe në shoqërinë e Nexhipit dhe miqve të tjerë sarandiotë. Megjithëse i larguar, biseda vetvetiu vërtitej rreth Hysenit. Thoshnin se e admironin popullaritetin e atij njeriu të rrallë. E kush nuk e repektonte atë! E doje të ndershëm, ashtu e kishe. Të papërtuar e të gjendur edhe në mes të natës për hallexhinë. I pikonte zemra kur nuk mundej të të ndihmonte. Nën ndikimin e sa e sa kërkesave të miqve e shokëve, pati guxim të kandidonte për kryetar bashkie, si i pavarur, edhe kundër dëshirës së partisë së vet. Gati fitoi. Po se si u pleksën gjërat dhe fitorja u shndërrua në balotazh. U përball prapë me kandidatin e partisë, që e mbështesnin tërë qendra e saj dhe Qeveria. Më në fund fitoi kandidati i partisë. Dikur thuhej se Qeveria e zë lepurin me qerre, kurse sot lepuri vjen vetë dhe hipën në qerren e Qeverisë. Por, pavarësisht se kush fitoi, Hyseni mbeti edhe më i nderuar dhe i respektuar nga njerëzia. E duan dhe e dëgjojnë njëlloj sikur është ai kryetar bashkie.
– Dhe si i vështron aq vëngër kryetari i bashkisë përkrahësit e Hysenit. Nuk i pranon as në zyrë e jo më t’u zgjidhë hallet, – theksoi njëri nga djemtë policë, që na shoqëronin.
– Ouuu! – u habit Meti.
– Mos u çudit. Nganjëherë e mbajmë gjatë inatin ne, shqiptarët, dhe nuk na zë gjumi pa ia nxjerrë për hundësh tjetrit, pa ia bërë jetën gogol, – ngulmoi djali.
– Gogol dhe ç’farë gogoli, më keq se ata që sajojnë nënat për të trembur fëmijët, kur nuk i zë gjumi. Përbindësh fare ia bëjmë jetën tjetrit vetëm për një kapriçio, nganjëherë. Kështu jemi gatuar ne. Të mos na vijë keq, – shtoi një tjetër.
Meti qeshi me të madhe, kurse unë u irritova dhe shpërtheva keqas:
– Përsëri me përbindsha ju këndej nga Saranda? Sikur nuk mjaftuan përbindshat e djeshëm?!
– Ou dhe ti! Të mos kishim edhe sot përbindsha, me çfarë do të merreshin zbutësit e tyre, si Hyseni e Meti, – kundërshtuan njëzëri ata me të qeshur.
– Kjo nuk është për të qeshur, është për të qarë! – shfryva me të njëtin ton.
– Patjetër! Për të qarë është! Sidomos kur ndonjë nga strukturat e shtetit drejtohet nga njerëz-përbindsha dhe shndërrohet në përbindësh, që i ngul dhëmbët shtetasit nevojtar. Do fakte? Erdhi policia ndërtimore në Sarandë dhe prishi objektet me dokumente ligjore dhe la ato pa asnjë dokument. Si janë ndjerë tërë vendasit në këtë rast, thua ti? Të pambrojtur, të pasigurt, të tmerruar, or mik! Po të shkatërruan pasurinë, bukën e fëmijëve, zëre se të kanë shkatërruar edhe jetën. Dhe si mund të ndihesh, kur përbindësh është përfaqësuesi i shtetit, të cilit i kemi besuar mbrojtjen e jetës sonë? Shtetar që nuk arsyeton, si puna e ujkut çoban. A nuk është për të ulëritur?! Po, por jemi ngopur një jetë me ulërima vajesh e klithma gjëmash dhe nuk na ka mbetur veçse të qeshim me fatkeqësinë tonë, – pohoi djali me një të qeshur therëse.
Ngrita supet i pataksur. Të ishin të vërteta ato që dëgjoja apo më bënin veshët? Dhe në qofshin të vërteta, mendova se ne, shqiptarëve, nuk na mbetet gjë tjetër veçse të lutemi: “Ruajna, Zot nga përbindshat”!…
Vështrova Metin. Më ngjau sikur ishte tjetërsuar. Fytyrëngrysur dukej shumë më i mplakur se ç’ishte. Dhe kështu i ndodhte sa herë ndeshej me përbindshat.

Dr. Shefki Hysa